Orta Asya'da Kurulan İlk Türk Devletleri

İlk Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık




Devlet Yönetimi ve Ordu


— Orta Asya Türk devletleri boyların ve hanlıkların bir yönetim altında toplanmasından oluşmuştur. Devletin başında Kağan (Hakan) denilen bir hükümdar bulunurdu.

— Hükümdara, devlet işlerinde hükümdar oğulları ve boy beylerinden oluşan Kurultay adı verilen bir meclis yardım ederdi. Devlet işleri Kurultay’da görüşülüp karara varılırdı.



— Hükümdarlar kağan, hakan ve han gibi unvanlar taşır ve kutsal sayılırlardı (Kut anlayışı).

— Türkler küçük yaştan itibaren ata binmeyi, silah kullanmayı, güçlüklere katlanmayı öğrenirlerdi.
Türk ordu teşkilatı ilk defa Mete Han tarafından kurulmuştur. Türk ordusu genel olarak atlı askerlerden oluşurdu. Ok, yay, kılıç ordunun kullandığı silahlardı. Orduyu hakan komuta ederdi. Hakan savaşa gitmediği zaman orduyu, Yabgu veya Tigin komuta ederdi.



Din ve İnanış


— Türkler arasında yaygın olan din Gök-Tanrı diniydi. Tek bir tanrıya inanırlardı. O’na tengri ya da Göktanrı denirdi. Din adamlarına Kam veya Şaman denirdi. Ölülere Yuğ denilen törenler düzenlenir, mezarların üzerine Balbal denilen taşlar dikilirdi. Doğaüstü güçlere inanmak, atalara ve büyüklere saygı göstermek, kurban kesmek, Türklerin dini inançlarının temelini oluşturuyordu.

— Türkler, çeşitli zamanlarda Mani, Buda, Hıristiyanlık, Musevilik ve İslam dinlerini de kabul etmişlerdir.


Yazı, Dil ve Edebiyat


— Türk tarihinin ilk Türkçe yazılı kaynağı Orhun Kitabeleri’dir. Orhun Kitabeleri, Yolluğ Tigin tarafından Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.

— Türkler kendilerine ait Göktürk ve Uygur alfabelerini kullandılar.

— Yazılı döneme geçmeden önce Türk edebiyatının en önemli eserleri destanlardı. Destanlar; Türk dili, edebiyatı, folkloru, tarihi ve kültürü için önemli kaynaklardır.





Sosyal ve Ekonomik Hayat


— Türk toplumunun temeli aileye dayanıyordu. Orta Asya Türk devletlerinde halk genel olarak şehirli ve göçebe olarak ikiye ayrılıyordu.


— Göçebeler yaşam şartlarına uygun çadırlarda yaşarlardı. Çadırlar aile birliğinin kutsal bir sembolü sayılırdı. Göçebeler toplumun çoğunluğunu oluştururdu. Göçebeler hayvancılıkla, şehirlerde yaşayanlar ise sanat ve ticaretle uğraşırlardı.

— Türkler, Çin, Hindistan, İran ve Bizans ile ticari ilişkiler kurmuşlardır. Canlı hayvan, deri, kösele, kürk, kösele ve konserve satıp, yiyecek ve giyim eşyaları almışlardır.



Bilim ve Sanat


— Orta Asya Türkleri On İki Hayvanlı Türk Takvimi’ni geliştirmişlerdir.

— Uygurlar kâğıt üretmişler tahtadan yaptıkları matbaa ile kitap basmışlardır.

— Birçok din ve medeniyetten tercümeler yapmışlar, bilim adamlarına önem vermişlerdir. Fikir adamları devlet adamlarına danışmanlık yapmışlardır.

— Göçebe hayat şartlarından dolayı Türklerde sanat, taşınabilir malzemeden deri, ahşap, metal ve taş işçiliğine dayalıydı. Uygurlardan itibaren yerleşik hayata geçişle birlikte sanat, manastır, saray yapımı ve bunların iç donanımı biçiminde gelişme göstermiştir.

— Maden işlemeciliği (Renkli taş ve gümüş kakmacılık) halı ve kilim dokumacılığı, dericilik, resim ve heykelcilik, tahta oymacılığı, müzik aletleri yapımı, mimarlık, çadır sanatı eski Türk sanatının önemli bir kısmını meydana getirirler.